Fazla mesainin günümüzdeki gelişimi, herkes tarafından en sık sorulan sorulardan biridir. Peki fazla mesai nedir? İş Kanunu'na göre fazla mesai, haftada kırk beş saatten fazla ve haftada kırk beş saatten fazla çalışmak olarak tanımlanmaktadır. Fazla mesai kavramı fazla mesai ile karıştırılmamalıdır. Fazla çalışma, işçi ve işveren arasında imzalanan iş sözleşmesi çerçevesinde her iki tarafça belirlenen çalışma saatlerini aşan çalışmaları ifade eder.
Örneğin, iş sözleşmesinde haftada 30 saat çalışma öngörülüyorsa, çalışma 31 saat ise, işçiye ödenmesi gereken ve %25 oranında artırılması gereken 1 saatlik fazla çalışma ücreti vardır. Ancak, fazla mesai ücreti de saat başına %50 oranında artmaktadır.
Birçok iş yerinde fazla mesai yapıyor. Özellikle az çalışanı olan küçük ve orta ölçekli işletmelerde, işveren tarafından işçinin fazla mesai yapması talep ediliyor. İşveren işçiye bu talebin yazılı olarak yapmak zorundadır. Bu talebinden sonra 6 iş günü içerisinde işçi yazılı olarak bu talebi kabul edip etmediğini işverene bildirmek zorundadır. İşçi fazla çalışma talebini kabul etmezse işveren bu nedeni gerekçe göstererek iş sözleşmesini feshedebilmektedir.
Sürekli olarak fazla mesai yapılan iş yerlerinde fazla mesai ücretleri maaşa eklenir. Maaş bordrolarında fazla mesai ücretlerinin hesaplandığı bir bölüm vardır. Fazla mesailerin maaşa eklenerek banka yolu aracılığı ile ödenmesi bazı sorunlara neden oluyor. İşçi ile işveren arasında imzalanan İş sözleşmelerinde fazla mesai ücretinin maaşa dahil olduğu ve ek olarak herhangi bir ödemenin yapılmayacağı kararlaştırıla biliniyor.
Bu nedenle fazla mesai yapan çalışanın maaşının yüksek olması gerekir. Ancak maaş ödemeleri incelendiğinde herhangi bir artış gözle görülmemektedir. Asgari ücret ile çalışan bir işçinin iş akdinde fazla mesai ücretinin maaş ile birlikte, maaşa ek olarak ödendiği yazılsa dahi bu geçersiz olarak kabul edilir. Çünkü asgari temeline bu durum aykırı olacaktır.
Kimlere Fazla Mesai Ücreti Ödenir?
İşveren bütün işçilerine fazla çalışma ücreti ödenmek zorunda mıdır? İş sözleşmesinde bu husus ile ilgili herhangi bir kayıt var mı diye bakılması gerekir. Sadece iş sözleşmesinde fazla mesailerin maaşa dahil olduğunun yazılı olması yeterli olmayıp işçinin de bu durumu kabul etmiş olması ve yazılı bir beyanının özlük dosyasında bulunması gerekir.
Fazla Mesai Yapanlara Ne kadar Ücret Verilmelidir?
İş sözleşmesinde fazla çalışma ücretinin aylık ücrete dahil olarak kararlaştırılabilmesi için işçinin almış olduğu ücretinin aynı işi yapan emsal yani aynı konumda bulunan çalışanlara göre önemli bir ölçüde yüksek belirlenmiş olması gerekmektedir. Bu belirleme yapıldığı takdirde çalışan o ay fazla çalışma yapsın veya yapmasın fazla çalışma ücretine hak kazanacaktır ve hakkediş olarak bunu talep edebilecektir. Asgari ücret ile çalışan bir işçinin fazla çalışmalarının maaşa dahil olduğu iş sözleşmesinde bir madde olarak yazılmış olsa dahi bu durum asgari ücret tanımına uymadığı için geçersiz sayılacaktır.
Fazla çalışma ücretinin aylık alınan maaşa dahil olması çalışanın ne kadar çalıştığı dikkate alınmaksızın sürekli aynı ücreti alması gerektiği anlamına gelmemektedir. İş Kanununa göre yılda 270 saatten fazla süreyle fazla çalışılması hukuka aykırı aykırıdır. Yani bir kişi yılda toplam en fazla iki yüz yetmiş saat fazla çalışma yapabilmektedir. 270 saatin üstündeki fazla çalışmalar kanuna aykırılık teşkil edeceğinden kabul edilmemektedir. Bu durum hayatın olağan akışına aykırı olduğu için hukuk kurallarına aykırı kabul edilir. Yargıtay kararları da bu yöndedir.