Mirası reddeden ölen yakınının borcunu ödeme yükümlülüğünden kurtulurken yetim aylığı almaya devam ediyor. Sosyal Sigortalar Kanunu'na göre ölüm yani dul ve yetim aylığı ölen sigortalının hak sahiplerine istekte bulunmaları halinde bağlanıyor. Yargı kararıyla mirasçı olmaktan çıkarılan kişilere ise gelir ya da aylık ödenmiyor.
Emekli aylık ve ödenekleri nafaka borcu dışında haczedilemiyor. Malullük müracaat için işten ayrılmak gerekmiyor. Çıraklık ve staj dönemine ait sigorta günleri emeklilikte dikkate alınmıyor. Ancak doğumdan önce çıraklık, stajyerlik sebebiyle yapılan sigorta başlangıç olarak kabul ediliyor. Emekli aylığında beklenmedik bir kesintiyle karşılaşanlar e-devlet üstünden sebebini öğrenebilir. Kesintinin sebebi ve detayı öğrenildikten sonra SGK'ya dilekçe ile başvurarak kesintiye itiraz edilebilir. İsteğe bağlı sigortalılar da malulen emekli olabilir.
Sosyal güvenlik ve çalışma hayatında merak edilen bazı soruların cevapları şöyle:
1-Reddi mirasta bulunanların dul, yetim aylığı kesilir mi?
Mirasın reddi durumunda ölen yakının mirasından yararlanılmadığı gibi borcunu ödeme yükümlülüğü de sona erer. Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'na göre ölüm yani dul ve yetim aylığı ölen sigortalının hak sahiplerine yazılı talep bulunmaları halinde bağlanır. Yasada mirası reddedenlere ölüm aylığı bağlanmayacağına yönelik bir hüküm bulunmuyor. Mirası reddeden eş ya da çocuklara (ölen kişinin sigorta süresi, prim gün sayısı yeterliyse) miras reddedilse bile dul, yetim aylığı bağlanır.
2-Mirastan çıkarılana da aylık bağlanır mı?
Yargı kararıyla mirasçı olmaktan çıkarılan kişilere gelir ya da aylık ödemesi yapılamıyor. Ödenmiş bulunan aylıklar da geri alınıyor. Sosyal Sigortalar ve Emekli Sandığı Kanuna göre hak sahibine karşı ağır bir suç işlediği ya da buna karşı aile hukukundan doğan yükümlülüğü yerine getirmediği gerekçesi ile ölüme bağlı bir tasarrufla mirastan çıkarılanlara dul ve yetim aylığı bağlanamıyor.
3-Emekli, dul, yetim aylıklarına haciz konulabiliyor mu?
Yasaya göre, sigortalılar ve hak sahiplerinin gelir, aylık, ödenekleri Sosyal Sigortalar Kurumunun prim alacakları ve nafaka alacakları dışında emekli maaşının haczi olanaklı değildir. Hacze yönelik talepler borçlunun (aylığı alanın) muvafakati yoksa icra müdürlüğü tarafından reddedileceği hükmü bulunuyor.
4-Emekli aylığında kesintilere itiraz edilebilir mi?
Emekli aylıklarında muayene, reçete ve ilaç katılım payları sebebiyle kesintiler olabilmekte. Emekli aylığındaki kesintiyi e-devlet üstünden aylık bilgisi bölümüne girerek kontrol etmek mümkün. Bir yanlışlık olduğunu düşünüyorsanız Sosyal Güvenlik Kurumu'na itiraz ederek düzeltilmesini talep edebilirsiniz. Ancak emekli aylığınızın her ay yatan tutardan daha düşük olması halinde sosyal güvenlik il müdürlüğü veya merkezinden bilgi alınabilir.
5- Sosyal Güvenlik Kurumu emekli aylığından yapılan yersiz ve haksız kesintileri iade eder mi?
Kurum tarafından yapılan incelemede kesintinin haksız olduğu tespit edilirse iade edilir. Ancak kesintinin yerinde olduğu kanaatine varılırsa itiraz reddedilir. İtirazın reddi durumunda kesintinin haksız olarak yapıldığını düşünen çalışan iş mahkemesine başvurabilir.
6-Malulen emeklilik müracaat için işten ayrılmak gerekmektedir mu?
Malulen emeklilik için çalışma gücünde en az yüzde 60 kayıp olduğuna dair sağlık raporu alınması gerekmektedir. Bunun için yaşanan il ya da ilçedeki SGK merkezlerine müracaatlması ve yetkili hastanelere sevk edilmeleri gerekmektedir. Çalışandan sevk talebinde bulunulduğu tarih boyunca sigortalılığını sonlandırması koşulu aranmıyor. Malulen emeklilik için işten ayrılmadan müracaat yapılabilir. Bu konu da Bağ-Kur, Tarım sigortası ayırımı bulunmuyor. İsteğe bağlı sigortalılar da malulen emekli olabiliyor.
7-Emeklilikte yaşı bekleyenler sağlık hizmetin nasıl faydalanabilir?
Emeklilik için yaşı bekleyenler ve bakmakla yükümlü olunan kişi kapsamında eş çocuk üstünden sağlık yardımı alma hakkı olmayanlar gelir testi yaptırabilir. Gelir testi neticesinde aile içinde kişi başına düşen aylık geliri brüt asgari ücretin üçte birinden az çıkanlar prim ödemeden sağlık hizmetinden faydalanabilir. Geliri bu oranın üstünde çıkanlar önümüzdeki yıl için aylık 161,55 lira ödeyerek sağlık hizmetinden faydalanabilir.
8-Staj, çıraklık sigorta başlangıcı emeklilikte dikkate alınıyor mu?
Çıraklık, stajyerlik dönemindeki sigorta başlangıcı emeklilikte dikkate alınmıyor. Emeklilikte uzun süreli sigorta kolları (malullük, yaşlılık, ölüm sigortası) dikkate alınıyor. Ancak doğum borçlanmasında bu süreler sebebiyle yapılan sigorta başlangıç kabul ediliyor.
9-Emekli çalışanlar kıdem ve ihbar tazminatı alabilir mi?
Emekli aylığına alıp sosyal güvenlik destek primine tabi olarak çalışılabileceği gibi, emekli aylığını kestirip tüm sigorta kollarına tabi olarak çalışmak da mümkün. Emekli aylığını kestirip tüm sigorta kollarına tabi olarak çalışmaya devam edenler emekli kabul edilmiyor. Dolayısıyla ihbar, kıdem tazminatı hakları devam ediyor. Destek primi ödeyerek çalışmaya devam edenler ise emekli çalışan statüsünde yer almakta. Kıdem hakkı bulunuyor. Ancak emekliliğe hak kazandığında kıdem tazminatını alıp çalışmaya devam edenler için bu söz konusu değil. Emekliği geldiği için işten ayrılanlar ise ihbar tazminatına hak kazanmıyor.
10- Mahkeme kararıyla yaşını büyüten erken emekli olabilir mi?
Emeklilikte sigorta başlangıç zamanı ile doğum tarihi büyük önem taşıyor. Yasaya göre nüfus kütüğüne öncelikle yazılan doğum tarihleri esas alınıyor. Dolayısıyla mahkeme kararıyla belirlenen doğum tarihi dikkate alınmıyor.